Дүбірге толы дүние

Бәсекеге бел шеше кірісті

Президент сайлауының күні белгіленісімен-ақ бұл елде науқан қызып жүре берген. Саяси партиялар өз съездерін өткізіп, күреске түсер тұлғаларын атап үлгерді. Әліптің аяғын күтіп отырғандар да бар. Елдің қазіргі уақытша президенті Роза Отунбаева­ның «алдағы Қыр­ғызстан президенті сайлауы қиян-кескі жағдайда өтеді» де­ген сөзі күдік келтірмейді. Президенттерін қуып шы­ғу үшін төңкеріс жасауды дәс­түрге айналдырған елде сол президентті сайлаудың жай өтуі мүм­кін еместей. Үміткерлерді ұсыну, насихаттау кезінде де біраз ай­тыс-тартыс болуы әбден мүмкін, ал дауыс санар кезінде, қорытын­ды­сын жариялар кезде дау шы­ғып, қақтығысқа бармасын деп тілейік. Дәл қазір бұл елде халықты соңынан ертер үлкен тұлғаның жоқ­тығы өкінішті-ақ. Кезінде Ас­қар Ақаев жеткен биікке көтерілген де ешкім жоғы өз алдына, тіпті Құр­манбек Бакиев беделімен жары­сатындарды да табу қиын. Ал енді сөзді «Атажұрт» пар­тия­сы­ның бір көсемі Қамшыбек Тә­шиевтен бастаған жөн болар. Өйткені, бұл партия кешегі парламент сайлауында ең көп дауыс алды. Демек, сол сайлаушылар енді партия съезі ұсынған Тә­шиев­ке де дауыс берер дейді жұрт. Бұл партияға мүше болмаса да, осы партиядан парламентке депутат болған Нариман Түлеев пен Марат Сұлтановтың президенттікке үміткер болуы – тактикалық қа­дам. Оларды жақ­таушылар кейін дауыстарын Тә­шиевке аудара са­лу­лары мүмкін. Жалпы бұл партия өкілі президенттік күрес­те басты кейіп­кердің бірі болатыны күмәнсіз. Генерал Феликс Куловтың бағын байлайтын жай – ана тіліне шорқақтығы. Сондықтан да оның «Ар-намыс» партиясынан басқалар түседі. Бі­рақ олар ұзақ­қа бара қоймайтындай. Партия съезінде бұ­рынғы вице-премьер және қаржы министрі болған Ақыл­бек Жапаров пен бұрынғы Бішкек қаласының прокуроры Анарбек Қалматов біраз бет жыртыс­қаннан кейін соң­ғысына көп­ші­лік­тің ықыласы түс­кен­мен, қазірдің өзін­де біраз пар­тия­ластары ертең оған дауыс бере қой­майтындай. Сірә, үміткерлердің ішінде назар аударарлық бір адам Адахан Мадумаров болар. Оның «Бүтін Қырғызстан» партиясы кешегі сай­лауда парламентке өте алмады. Ал енді бұл партияның съезіне «Бү­кіл жастардың саяси партия­сы» қатысып, Мадумаровқа қолдау көрсететіндерін мәлімдеді. Бұл – үлкен күш. Оның үстіне Мадумаров елге аты белгілі қайраткер. Аты белгілігі жөнінен «Атамекен» партиясының көсемі Өмірбек Текебаев та ешкімге есе жібере қоймас еді. Бірақ осы сайлаудағы олардың алғашқы қадамдары сәтті бола қоймағандай. Алғашында бұл партия сайлауға қатыспайтынын мәлімдеп, бір күн өткен соң, кейінірек Текебаевтың ұсынылатынын айтуы жеңілтек мінездей көрініп, жұртқа ұнай қоймаған. Бұл елде партия көп, әлі де ұсынылатындар біраз болатын шығар. Кейбіреулерге ол өздері­нің бар екенін білдіру үшін де керек. Сөйтсе де жұрттың көңілін­де қазіргі премьер-министр Алмазбек Атамбаевтың да аты жүрген болатын. Рас, парламенттік-президенттік жүйеде үкімет бас­шысының орны бөлектеу. Бірақ қырғыз елінде парла­мент­тің өзі ау­малы-төкпелі үкімет бүгін бол­ғанымен, ертең өзгеруі мүмкін. Ал президент, белгілі мерзімге сай­ла­нады. Содан да үміткерлер қа­тары­нан ертен-ақ Атамбаевтың аты аталып қалуы мүмкін. Қырғыз ағайындар ел өмірін­дегі айтулы бір кезеңге аяқ бас­ты. Ел берекесі үшін өз ара­лары­нан ынтымақты, тыныш­тық­ты ту етіп ұстайтын азаматын тауып, соған жалпыұлттық қол­дау көр­сетсе екен деп тілейік.   Биліктің де қан қысымы күшті болады Мысыр елінде билік құрылымдары әлі қалыптаса қойған жоқ. Президент Хосни Мүбәрактің орны бос тұр. Үкімет те уақытша. Осы аптаның басында қарулы күштердің жоғарғы кеңесі алдында үкімет мүшелері ант беруге тиіс еді. Премьер-министр Эссам Шарафтың қан қысымымен ауруханаға түсуіне байланысты бұл шара кейінге қалдырылды. Ресми мәлім­де­мелерге қарағанда, бұл жұмыстан қал­жырап, болдыру, зо­рығудың салдары кө­рінеді. Кейбір ақ­парат құрал­дары­ның премьер-ми­нистр­дің жүрек талмасына ұшырады деген қауесеті жоққа шығарылып отыр. Ал жұмыстан шаршаса, жақ­сы­лап демалғаннан кейін денсаулық қалпына келеді деп жұбату ай­ты­луда. Дәрігерлер қан қысымы­ның азайғанын анықтап, соған орай ем жасап жатқандарын айтады. Билік қазір әскердің қолында. Кешегі төңкеріс кезінде биліктен қадір кетіп, ешкімді ешкім тың­да­ма­ған кезде Хусейн Тантауи бас­таған әскерилердің билікті қолға алғаны да жөн болғандай. Соның арқасында қауым екіге жарылып, қарулы қақтығысқа бармай, аман қалды. Соның өзінде 800-дей адам қаза тауып, мыңдаған адам жара­лан­ды. Егер айталық, Ливияда­ғы­дай, бұрынғы билік пен оған қар­сыластар қолдарына қару алып шайқасқанда, оған шетелдер ара­лас­қанда, Египеттей үлкен елдегі қақтығыстың салдары ойлағанның өзінде қорқынышты сипат алар еді. Әрине, билікті жасақтау оңай шаруа емес, әсіресе асығыстыққа жол беруге әсте де болмайды. Бұ­рынғы биліктегі партия да, оның үкіметтегі құрылымы да тара­тыл­ды. Оларға сенім жоқ, тіпті көп­ші­лі­гі қылмыскер саналады. Басқа­ларға есе бермей, ұзақ уақыт билікке қа­тыстырмағандықтан да жаңа адам­дар билік тізгінін ұстауға да­йын емес еді. Сол тәжіри­бесіз­дік­тен біраз жұмыс ақсап жатты. Ал халық билік реформасын жедел жүргізуді талап етіп отыр. Соңғы кез­де бұл талаптың аяғы көшелер­дегі қарсы­лық акцияларына ұласты. Ел үкіметі бас­шысының «зоры­ғуы» да содан. Олар, сірә, демалысты бы­лай қойып, күн мен түннің айыр­ма­шылығын да ұмыт­қандай. Эссам Шараф жексенбі күні жаңа 14 ми­нистрдің атын атады. Көпшілігі жа­ңа есімдер. Тіпті күні кеше та­ғайындалғандардың өздерін ауыс­тыруға тура келген. Айталық, сырт­қы істер министрі Мұхамед Ораби бұрынғы биліктің адамы емес еді. Сонда да кетуге мәжбүр бол­ды. Оның орнына Мұхамед Камел Әмір тағайындалды. Сол 17 шілде күні екі вице-премьер Хазем Беблави мен Әли әл-Салми де үкімет құрамына кіргізілді. Соның өзінде, көптің көңілі­нен шығу қиын. Қазір көшеге шыққандар ішкі істер министрі Мансур әл-Исавидің жұмысына риза емес. Мүбәрактің кезіндегі министр Хабиб әл-Адли 12 жыл арқалап кеткен. Жаңа министрді радикалды реформалар жасама­ды деп айыптайды. Ал ол кадр­лар­ды іріктеу мақсатында 700-дей адамды орнынан алғанын ай­тып, ақталады. Елде жаңа үкі­мет­ті жасақтаумен қатар, бұрын­ғы билік өкілдерін жазалау шара­лары да жүріп жатыр. Өткен аптада үш министрге сот болды. Қар­жы министрі болған Юсеф Будрос Гали 10 жылға сотталды. Тек бұрынғы үкімет басшысы Ахмед Назиф қана оңай құтыл­ғандай: бір жылға сотталып, қ­о­мақты ақшалай айып төлейтін бол­ған. Ал ең үлкен сот 3 тамыз­да болмақ. Бұрынғы ел басшысы Хосни Мүбәракті өлім жазасына да кесу мүмкіндігі айтылып жатыр. Мамадияр ЖАҚЫП.