Инновациялық даму біліктілікті қалайды

Біздің көптен бері ойлас­ты­рып, біртіндеп іске асыра бас­таған идеямызға деген сенім Пре­зидентке елде іске қосылған индустриялық-инновациялық ны­сан­дарды көрсеткен телекө­пір­ден кейін бұрынғыдан да гөрі нығая түсті. Президент алдыға та­ғы бір өте маңызды міндет қой­ды, ол – «форсайт» техно­логиясына (тура мағынасында «уақыттан озу» дегенді білдіреді) бағытталған зерттеу орталығын құру. Мемлекеттік бағдарламалар­дың ұзақ мерзімді сипатқа ие екендігі белгілі, сондықтан олар­дың нәтижелері де әр жылдарда көрініс беріп отырады. Оған мы­сал ретінде жүзеге асырылып жат­қан индустриялық-иннова­ция­лық даму бағдарламасын келтіруге болады. Мемлекет басшысы зерттеу ор­талығының атқаратын функ­ция­ларын да атап көрсетті. Олар­дың қатарында болашағы бар жаңа өнімдерді болжау, жаңа өнім­ді өткізетін рынокты, тұты­ну­шыларды, рыноктың бола­ша­ғын, әлеуетін, өнім өндіруді тиімді меңгерудің жолдарын (тех­но­логиясын) анықтау сияқты міндеттер бар. Бұлардың көпшілігі маркетингтен бастау алады. Біздер, Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да менеджмент магистрі, инновациялық дамуды маркетингтік басқару мәселелерімен көптен бері айналысып келеміз. Ин­дус­триялық-инновациялық даму бағ­дарламасы қабылданған күннен бастап бізде оны жүзеге асырудағы маркетингтің, әсіресе, өнеркәсіптік маркетингтің ма­ңы­зы мен рөлі түрлі жария­ла­ным­дарда, көптеген халықаралық ғы­лыми конференцияларда, симпозиумдарда кеңінен насихатталып келеді. Батыс елдерінде өнеркәсіптік маркетинг қалыптасқан акаде­мия­лық пән болып табылады. Соңғы онжылдықта оны ТМД елдерінің жоғары оқу орындары да оқыта бастады. ҚазҰТУ қа­быр­ғасында бұл пән элективті (таң­даулы) курс ретінде  050511-«Мар­кетинг» ма­ман­дығының 4-курс студенттеріне оқытылады. Біз «Өнеркәсіптік маркетинг» атты бірінші оқу құ­ралын «Білім» баспасынан 2004 жылы Ресей ғалымдарымен бір жылда шығардық. Біз курсты маз­мұндық және сапалық тұрғыдан жаңарту принципіне жүгіне оты­рып, оқулыққа екі жаңа тарау енгіздік. Олар «Сатып алу маркетингі» және «Инновациялық маркетинг» деп аталады. Бұл орайда біз жаңа жіктеу критерийін пай­да­ландық, ол – шаруашылық жүр­гізуші субъектінің функция­сы. Функциялық бағыты бойын­ша кәсіпорындар рыногының (өнер­кәсіптік рынок)  жабдық­тау­шы кә­сіпорындар рыногы жә­не тұтыну­шы кәсіпорындар рыногы деген екі типін бөліп көрсеттік. Кез келген шаруашылық жүр­гізуші субъектінің өзінің нақты қызметінде кәсіпорындар рыно­гы­ның екі түрімен де істес бо­латыны белгілі. Айталық, жаб­дықтаушылар рыногынан өнді­рі­сін жүргізуге қажетті барлық ре­сурстарды (шикізат, материалдар, техника, энергия қуаты, жұ­мыс­шы-мамандар) сатып алады да, өзі­нің өндірген өнімін тұтыну­шы­лар рыногына өткізеді. «Өнер­кә­сіп­тік маркетинг» аталатын қол­даныстағы курстарда тек тұ­тынушы кәсіпорындар рыногы ғана қарастырылады, ол байырғы маркетингтің белгілі бір моди­фи­кациясы болып табылады, яғ­ни бұл жай ғана өндіріске арналған тауарлар маркетингі. Біздегі жаңартылған әрі ке­ңей­тілген «Өнеркәсіптік маркетинг» курсында жабдықтау­шы­лар рыногын зерттеу «Сатып алу маркетингі» атты бөлімнің пәні болып табылады да, иннова­ция­лық даму мен циклдің барлық ке­зең­дерін қоса алғандағы мәсе­ле­лері мен міндеттері «Иннова­ция­лық маркетинг» пәнін құрайды. Өндірілген тауардың маркетингтік кешенін және тиісінше оны рынокта жылжыту және өткізу саясаты мен стратегиясын жасау өндірісті-техникалық тауарлар мар­кетингінің пәнін қарасты­ра­ды. Қолданыстағы «Өнеркісіптік мар­кетингтің» негізгі мәні де осы. Жаһандану,  интеграция және бәсекенің өрістеуі жа­ғ­дайында ры­ноктарда тек жо­ғары сапалы әрі бәсекелестік қабілетке ие тауар­ларға ғана сұраныс туады.  Бүгін­гі таңда кәсіпорындар өз өнім­дері­нің толықтай сапалы және бәсекеге қабілетті болуына арқа сүйеуі тиіс, ал ондай ауқымды міндетті жоға­ры білікті, интеллектуал-мамандар ғана жүзеге асыра алады. Осы тұр­ғыдан біз­дің студенттерге «Өнім сапа­сын және бәсе­келік қабілетін басқа­ру», «Тауар­лар­ды сертифи­каттау жә­не саралау» сияқты элек­тив­­ті курс­тар оқыты­ла­ды. Сол сияқ­ты «Менеджмент», «Кә­сіп­орын­дар эко­но­мика­сы», «Логистика» және бас­қа да осы тұр­ғылас пәндер өнеркәсіп кә­сіп­орын­дары жұмы­сына бағытталған. Қазақстанның техникалық кадр­­лар флагманы болып табы­латын  ҚазҰТУ сонымен бірге елдің ин­новациялық дамуына өз үлесін қосуға дайын, қа­зіргі за­манғы на­рық қызметкерлерін – мар­ке­тологтарды даярлауы со­ның ай­ғағы. Бүгінде оқу орнын­да бү­кіл экономикалық маман­дық­тар бойынша кадрлар әзір­ленеді. Сейітжан САТЫБАЛДЫҰЛЫ, ҚазҰТУ-дың маркетинг профессоры, Айгүл БӘЙІМБЕТОВА, аға оқытушы, магистр. Алматы.