Мырзатай Серғалиұлы СЕРҒАЛИЕВ

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақ тіл білімі кафедрасының құрметті мең­­герушісі, ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, көрнекті тіл маманы, әдебиет сыншысы және публицист Мырзатай Серғалиұлы Серғалиев 2011 жылғы 23 шілдеде 73 жа­сында дүниеден озды. Мырзатай Серғалиұлы 1938 жылғы 17 наурызда Сол­түстік Қа­зақстан облысы, қазіргі Шал ақын ауданы, «Жаңажол» елді мекенінде дүниеге келді. Үш жасында әкесі қан майданға атта­нып, ана­сы мен әжесінің тәр­бие­сінде өсті. 1955 жылы Қараоба орта мектебін тәмамдады. Сол жылы С.М.Киров атын­да­ғы Қазақ мемлекеттік университеті филология фа­куль­тетінің студенті болып қа­былданды. 1960 жы­лы қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы ма­мандығын алған ол осы уни­вер­ситеттің қазақ филологиясы кафедрасына ассистенттік қызметке қалдырылды. Содан 1999 жылға дейін өзі білім алған университетте профессор, кафедра меңгеру­шісі, факультет деканы қызметін ат­қа­рып, ұстаз­дық-ұйымдастырушылық жолдан өтті. Мырзатай Серғалиұлы 1999-2008 жыл­дар ара­лығында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни­верситетінде алдымен қазақ тіл білімі кафе­дра­сы­ның меңгерушісі, одан қазіргі уақытқа дейін про­фессор қызметін атқарды. Ғалымның ұсы­ны­сымен кафедрада аспирантура мен магистратура ашылды. 2000 жылдан бастап университет жаны­нан М.Серғалиевтің басшылығымен қазақ тілі мен орыс тілінен кандидаттық диссертация қорғайтын диссертациялық кеңес жұмыс істеді. Ол қазақ тіл біліміндегі танымал синтаксис ма­ман­дардың бірі. 1967 жылы «Қазақ тіліндегі етістікті сөз тіркестерінің синонимиясы» атты тақы­рып­та кандидаттық диссертация қорғаған болса, «Синтаксистік синонимдер» монографиясының негізінде 1988 жылы докторлық диссертациясын қорғады. М.Серғалиев – қазіргі оқу үдерісінде кеңінен қолданылып жүрген «Қазіргі қа­зақ әдеби тілі» оқу құралының «Сөз тіркесі», «Құрмалас сөйлем» және «Күрделі синтаксистік тұ­тас­тық» тарау­ла­рының авторы. Профессор М.Серғалиевтің «Қа­зақ тілінің қыс­­қаша орфоэпиялық сөздігі» (1996) сөйлеу тілінің сұ­лу­лығы мен тазалығын сақтау­ға жәрдемін тигізсе, «Орысша-қа­зақ­ша сөздіктен» мемлекеттік тілді оқып-үйренушілердің тілі­міздің байлығы туралы алатын пайдасы аз болмаса керек. «Ор­ысша-қа­зақ­ша сөздік» пен «Қа­зақша-орысша сөздікті» оқырман қауым зор ықыласпен пайда­ланып келеді. Академик М.Серғалиев 30 жыл­дан астам уақыт ҚазҰУ-дың, одан соң ЕҰУ-дың студенттеріне қазақ тілінің стилистикасынан дәріс оқы­­ды. Осындай ғылыми-әдісте­ме­лік жұмыс­та­ры­ның және тіл біліміндегі соңғы жылдарғы табыс­тарды ескерудің нә­ти­жесінде «Стилистика негіздері» оқулығы жарық көріп, білім берудің пай­далы құралына ай­налғаны көпшілікке жақсы мәлім. Ғалым көркем шығарма тіліне қатысты еңбек­те­рінде көрнекті прозашылар С.Мұқанов, Ғ.Мұста­фин, З.Шашкин, С.Шаймерденов, сыншы М.Қ­а­ра­таев сияқты қаламгерлер тілінің стильдік өзгеше­лік­тері жайындағы тұжырымдарын «Сөз сарасы», «Көркем әдебиет тілі», «Қазақ ауызекі тіліндегі эмоционалдық және экспрессивтік лексика» тәріз­ді еңбектерінде сөз етеді. Академик М.Серғалиев – оннан аса мо­но­гра­фияның, 6 оқулықтың авторы. Оның қаламынан 600-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік ең­бек жарық көрді. Ғалымның ғылыми жетекшілігімен бірқатар жастар ғылым кандидаты, ғылым докторы дәрежесін алды. Академик елорда мен республика өміріндегі қоғамдық жұмысқа да белсене араласты. Лин­гвис­тикалық комиссия құрамында Қазақстан Респуб­ликасы Президенттігіне үміткерлерден мемлекеттік тілді меңгеру дәрежесін анықтайтын емтихан алуға қатынасты. Республика Үкіметі жанындағы Мемлекеттік терминологиялық комиссия мен Астана қалалық ономастикалық комиссиясының мүшесі болды. Үлкен жүректі, дара дарынды ғалым, мейірімді де ұлағатты ұстаз, бүкіл саналы ғұмырын қазақ тілінің жолына арнаған тіл білімінің көрнекті қай­раткері, академик Мырзатай Серғалиұлының жар­қын бейнесі тіл мен әдебиет тарихында, шәкірт­те­рі­нің, жас ұрпақтың жүрегінде әрдайым сақталады. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті. Оны сағынатын боламыз Бір кезде Алатаудың бөкте­рі­не біткен қарағайлы ормандай қа­лың шоғыр едік. Жымысқы уа­қыт қапы қалдырып барады. Ара­мыздан Ақселеу кетті. Рымғали кетті. Кезек Мырзатай Серғали­ұлына да жетіпті. Мен оның тө­сек тартып жатып қалғанын да білмеуші ем. Суық хабар сонау Жайық бойында соңымыздан қу­ып жетті. Ажалға амал қайсы?! Келген уағында бәріміз де үн-түнсіз кете барамыз. Арамыздың аз-кем айырмасы болғанмен, Мырзатаймен бәріміз қатар өсіп, қатар жетіліп едік. Уни­верситетте оқып жүргенде оқу­ға зеректігіне қатты таңғалу­шы едік. Студенттердің ғылыми қоғамында да, әдебиет бірлестігінде де жиі көруші едік. Көзәйнегі жалтырап дәйім алда жү­ретін. Елден бұрын сөйлеп, бұ­рын пікір айтатын. Қай тақы­рып­қа салсаң да, бес қаруы белінде, бекем жүретін. Сол бала кездегі орнықты мінезі өмір бойы өзі­мен бірге жолдас болды. Ол көп нәрсені білді, көп нәрсеге үлгерді. Алғашқы аби­туриент кезінен бастап, ел-жұрт­тың бәрі санасатын, сый­лай­тын, ұлан-ғайыр мол эрудиция­сы­­мен, терең білімімен, ойының ұшқыр­лығымен, санасының жүй­рік­ті­гімен айрықша көзге түсетін салиқалылығы мен сырбаздығын бойында сақтап өтті. Оңайға, ар­занға атақ шығаруға ұмтылмады. Ол аса талантты лингвист ға­лым болумен қоса, аса талантты әдебиетші де еді. Артында өлмес шы­ғармашылық мұрасы қалды. Өл­тірмес шәкірттері мен мектебі қалды. Енді оны бәріміз де қатты са­ғынатын боламыз. Өмірде болға­нына, соңына өшпес із қалдыр­ға­ны­на рахмет айтамыз! Қош, Мырзеке! Әбіш КЕКІЛБАЕВ. Қанаттас еді Академик Мырзатай Серға­ли­евтің қазасын оның шәкірті профессор Ж.Жақыпов естірткенде, есеңгіреп қалғаным рас. Бойды жиып, ойды салқындатып, енді міне, редакцияға бірер лебіз жолдап отырмын. Мырзатай Серғалиұлын ерте кезден білемін. Ғылымның тау­пиқ­ты сапарына қатарласа шық­тық десем де болады. Ғылымға барынша адал, таланты мен ең­бекқорлығы ұштасқан, әр әре­кетке өзіндік жолмен баратын, со­ны пікір айтатын жан еді! Тәуелсіз еліміздің жаңа Аста­насы бой көтеріп, Еуразия ұлт­тық университеті ашылған кезде оның қабырғасын бірге қаласқан кездер бүгінгідей есімде. Мыр­зе­кеңмен бірге Астанаға қазақ тіл ғылымы да келді. Қазақ тіл білімі кафедрасы еңселеніп шыға келді: талантты ғалымдар тартылды, дис­сертациялық кеңес ашылып, ғылыми мамандарды өзімізде дай­ындау басталды. Кафедра Қа­зақстандағы ғылыми орталыққа айналды. Ғылыми еңбектер көп­теп жарияланып, ғылыми жаңа­лық­тар ұсыныла бастады. Синтаксис пен стилистикадан зерттеу мектебінің өзіндік негізін са­лып келген ғалым Астанада да тілтанудың үлкен ғылыми мектебін қалыптастырды. Ұлт ру­х­а­ния­­тының осындай қасиетті ісі­нің басы-қасында Мырзекең жүр­ге­нін ел біледі. Мырзекеңнің филолог ретіндегі мен қадірлеп өтер бір қа­сие­ті тіл мен әдебиетті қос қанаттай қатар қалықтатуы болатын. Ға­лым­ның тілтанушы ретінде сі­ңір­ген еңбегі өлшеусіз: басқасын былай қойғанда, оннан астам монография мен оқулығы және төрт сөздігі тілге қатысы бар жұрт­шылықтың жиі жүгінетін ең­бек­те­рі екенін айтсам да жетер. Оның, тіпті, тілтанушылық ең­бек­терінің өзі, А.Байтұр­сын­ұлын­ша айтсақ, көркем әдебиеттің тір­негіндей болатын. Әдебиет ма­­мандарының, ақын-жазу­шы­лар­дың арасында ол өз ада­мындай еркін сезінді. Оның мыңға тарта ең­бе­гінің тең жартысындайы әдебиет әлеміне бағышталған, бірнеше көр­кем аудармалары, эсселері – қа­зақ сөз өнерінде ескерусіз қал­майтын еңбектер. «Сөз сарасы», «Көркем әдебиет тілі» «Кең өріс», «Ой өрнегі» сияқты сыни талдау кітаптары эстетикалық тал­ғамға тәрбиелейтін кітаптар ретінде көзі қарақты жұртшылық­тан лайықты бағасын алған. Мырзекең саналы ғұмырын та­лантты шығарма, талантты шә­кірт дайындауға арнады. Оның бі­лім мен ғылымға, қазақ әде­бие­ті мен мәдениетіне қосқан үлесі аса қо­мақты. Оны болашақ дәлелдейді. Қош, аяулы әріптес, ұрпақ ұс­тазы, адал ғалым! Топырағың тор­қа болсын! Жаның жәннатта болғай! Сейіт Қасқабасов, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҰҒА академигі, М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры. Білімді ғалым, жайсаң азамат Қазақ тілі ғылымының қалып­тасып, өркендеуіне зор үлес қос­қан ғалымдардың санатында біз­дің ауылдың тумасы Мырзатай Серғалиевтің есімі мақтаныш­пен аталады. Академик ағамыз сана­лы ғұмырын осы салаға арнап, өнімді еңбек етті. 5 монография, 7 оқулық, 12 әдістемелік құ­рал, 400-ге тарта ғылыми мақала жа­­зып, артына өшпес мұра қал­дыра білді. Басылымдарда жиі жарық көрді. Солтүстікқазақ­стан­дықтар академик жерлестерін мақтаныш тұтатын. Ол кісінің ұлтжанды­лық қасиеті бәрімізді қайран қал­дыра­­­тын. Туған жерге сапарлап келгенде кіндік қаны тамған Жа­ңа­жол­ға соқпай кетпейтін. Ауыл­дас­тары ғалымның әсерлі әңгіме­ле­рін тыңдаудан еш жалық­пай­тын. Оқушылар ерекше үйір еді. Аға­ның ешкімді жатырқауды білмейтін жібектей жұмсақ мінезі ма­ңа­йына үлкенді де, кішіні де үйі­рілдіріп тұратын. Мектепке келген сайын ғылыми еңбектері мен кітаптарын тарту ететін. Шалғайда жүрсе де қолынан келген жәрдемін аямайтын. Қы­зыл­жар өңірінде өткен ғылыми конференциялардан қалмайтын. Есі­мі ұмытыла бастаған батыр­ла­рымызға, ақын-жырауларымызға қа­тысты тың деректер іздестіріп, тарихи-танымдық жағын өзге­лер­ге өнеге етуден жалықпайтын. Ел ішіндегі шежірелерді жинас­тыра жүретін. Жерлестері ерекше құр­­мет көрсетіп, «Шал ақын ауда­ны­ның құрметті азаматы» атағын берді. Нар тұлғалы ағаның қай­ғы­сы бәріміздің қабырғамызды қайыс­тырып кетті. Жаны жайсаң жан­ның топы­рағы торқа болсын. Жайнагүл ҚАЗБЕКОВА, Жаңажол орта мектебінің директоры. Солтүстік Қазақстан облысы, Шал ақын ауданы, Жаңажол ауылы.