Бүгін біз «Еңбекші қазақтың» төртінші жылын мейрам етеміз. Бұдан бір жыл бұрын «Еңбекші қазақтың» алдырушыларының саны 2300 еді, бүгін «Еңбекші қазақ» 3000 данамен тарайды.
Бір жылдың ішінде «Еңбекші қазақтың» бұлай болып өсуі жалпы халықтың газетке ынтасының күшейгендігін көрсетеді.
Баспасөз тұрмыстың айнасы дейміз. Көп жерде халық тұрмысының қай жағы болса да газетке жазылып тұруы керек. Газеттен халық тұрмыста болып жатқан оқиғаларды біліп отыруы керек. Бұл реттен қарағанда газет тұрмыстың айнасы екені әбден рас. Газет халық тұрмысын құр ғана айнадағыдай қылып көрсетіп отырмайды, газет күнделікті өмірдің қисық-қыңыр жерлерін түзетуге де себепші болады. Бұл жағынан қарағанда газет тәрбиеші болып шығады.
Біз өткен жылдың ішінде осы айтылған екі тарау міндетімізді шамамыз келгенше атқаруға тырыстық.
Соңғы жылдың ішінде, әсіресе тілшілерден хат көбейді. Бұрын ең әрі барғанда біздің қолымыз үйезге жетуші еді, болыстан келген хаттар бірен-саран, ауылдан анда-санда бірер хат болушы еді. Осы күні «Еңбекші қазақтың» нағыз ауылдың қалың ортасынан жүзден артық тілшілері бар.
Тілшілер мәселесі де соңғы жылда сезіліп отырған бір жаңалық. Бізге осы күні Қазақстанның бар түкпірінен хабар келеді. Әсіресе күншығыс Қазақстан (Семей, Ақмола гүбірнелері) соңғы жылдың ішінде газетке көп хабар берді.
Тілшілерден хабар келу кем емес, бірақ біздің тиісті кеңес мекемелеріміз әлі де елден келген хабарларға шабан қарайды. Кейбір гүбірнелік прокурорлар (мысалы Ақмоланікі) болмаса, прокурордың көбі ел туралы жазылған хабарды түбіне дейін зерттей алмай келді. Бұдан былай біздің прокурорлар ел хабарларына жетігірек қараса, біздің бұл туралы газеттегі қызметіміз бұдан да жақсы көркейер еді.
Өткен жылдың ішінде газетке жазылатын мәселелердің де саны көбейді. Осы күні біз үнемі партия тұрмысынан жазатын бөлім жасап отырмыз. Бұрын анда-санда болатын кооперация, ауыл шаруасы, халық ағарту, денсаулық, сот, жұмыскерлер тұрмысы – осы сықылды бөлімдерді тәртіпке салып отырмыз. Дұрысын айтқанда, бұл бөлімдер де тілшілерден түскен хабардың арқасында жасалады. Бірақ онымен қабат өзімізден де ұсақ мақалалар жазылып отыр. Әсіресе шаруашылық бөлімінде ауылдың ұғымына қарай қысқаша жеңіл мақалалар беруге тырыстық.
Жалпы айтқанда, бұл бөлімдердің бәрі бұрынғысынан анағұрлым ілгері аяқ басты.
Бірақ биыл да түзететін, оңдайтын жерлеріміз толып жатыр. Бұрынғыдан гөрі биыл жазушылардың да саны көбейді. Бірақ бұл туралы да біздің әлі істегенімізден істемегеніміз алдымызда. Бұрынғы сықылды кіндік мекемедегі азаматтар биыл да сараң жазады. Бұлай болудың себебі бір жағынан азаматтардың қаламға шорқақтығы болса, екінші жағынан біздің газетіміздің кемшілігінен.
Қазақ газеттері жаңа-жаңа жұртшылықтың тілі болып келеді. Біз қазақ газетінде қызық бір сөз жазылса, кейде байқамай қаламыз. Орыс газетінде сол сықылды сөз жазылса, ол туралы жұрттың бәрі сөйлейді. Бұлай болуына бір себептен орыс жолдастардың қазақ газетін оқи алмайтыны да себеп шығар, мүмкін бұлай болмауы да. Әйткенмен қазақ азаматтары қазақ газетінде басылған сөзге тез қозғалмайды.
Біз бұдан былай газетімізді шын жұртшылықтың тілі қылуымыз керек. Газетте көтерілген мәселе жұмыс жүзінде де көтерілсін. Елге, партияға айтам деген сөзімізді газет арқылы айтайық, біздің істегелі жүрген ісіміз көптің құлағына естілсін. Жаңа пікіріміз болса, оны біреуге әңгіме ретінде сөйлемей, я болмаса біреуге жасырын айтпай (бұл тіпті жаман), газет жүзінде талқыға салайық. Әрине бұл сөздер ойыңа не келсе соның бәрін газетке сыза бер деген мағына шықпайды. Біз жаңа пікір деп іс жөнінен туған пікірді айтамыз. Мысалы, қазақ ішінде кооперативті қалай жасау керек деген мәселе туады екен, осыны әркім өз білгенін ішіне сақтап, сүйгенге ғана айту керек пе, жоқ көптің ортасына салу керек пе? Әрине көптің сөзі – бұл. Міне, осы сықылды әңгімелер бізде толып жатыр. Соның бәрін газет бетінде айтатын болу керек. Бұл айтылған сөздер біздің жалғыз ұсақ бөлімдеріміз туралы емес, газетте жазылатын ірі мәселелерге де осындай көзқарас болу керек. Әлгі айтылған кооперацияның мысалы, сондай ірі мәселенің бірі.
Ендігі біздің айтып өтетін сөзіміз жанжал мақалалар туралы. Былтыр біз қыстай латын қарпі туралы айтыстарды бастық. Бұл бір түрлі айтыс. Екінші түрлі айтыстар бар: біз былтыр Қошке Кемеңгерұлының кітабы туралы қарсы мақалалар жаздық, «Ақ жол» туралы Ғаббастың мақалалары болды. Мұның бәрі орысшалап айтқанда критика (сын). Біз сынды басуға тиістіміз. Біздің газеттерге сын керек. Сынға қазақ оқушылары жете баға бермей жүр. Бұқара қазақ өз алдына, біздің жазушыларымыздың кейбіреулері сынды қарсылық сөз деп ұғады. Егер біреуге біреу сын жазса, ол екеуі араз екен, қас екен дейді. Әрине мұның бәрі – жете білмегендіктің белгісі. Біз бірімізді біріміз сынауымыз керек.
Сын – мидың жануы. Сын ойларды қосып, адамның пікірін қайрап отырады. Сынсыз жазылған сөз қайралмаған пышақ сықылды. Сондықтан бізге сын керек.
Біз жуырда біраз өлеңдер бастық. Мағжанның бұл өлеңдерінің ішінде бізге қосылмайтын да жері бар. Бірақ ішінде азырақ жанжал сөзі бар екен деп біз Мағжанды тоқтатып тастауымыз керек пе, жоқ басуымыз керек пе? Әрине басуымыз керек! Басылғаннан кейін қате жерлерін тағы сол газет жүзінде көрсету керек. Мағжанның теріс сөздерін жасырып қойғанмен біз ақылды болып кетпейміз, қайта соларды тексеріп, соларға қарсы өзімізден қару іздесек, ақылымызға ақыл қосамыз.
Кеңес Одағының осы күнгі өмірі мәдени жолға түсті. Біз бұрынғыдай өзімізге қарсыларды итере салып, құлата салып, жоқ қыла бермейміз. Біз қарсы пікірлермен солардың өз қаруымен күресеміз.
Ұлтшыл ақынға қарсы екенбіз, коммунист ақын оны жұдырығымен жыға алмайды. О да өзінің ақындығымен күресу керек. Анадан ақындықты асыруға тырысу керек. Ақындық ауызға салып жіберетін алма емес, өнермен, еңбекпен табылатын нәрсе.
Біздің марксшыл сыншыларымыз көптің алдында осыны дәлелдеп түсіндіру керек. Қазіргі орыс әдебиетінің түсіп отырған жолы да осы.
Орыстар Сергей Есенин, Борис Филь сықылды жазушыларын коммунист болмаса да, жазғандарын бастырып отыр. Бірақ мұнымен қатар коммунист сыншылар олардың қатесін айтып, көпке беріп отыр. Сондықтан орыс әдебиеті осы күні ілгері басып барады. Бізге де осы керек. Әдебиет майданында ұлт республикаларының хәлі басқа түрде. Біздің шаруашылық сауда мекемелерімізде орыс жолдастар отыр, ел билеу жұмысында да солай. Мәдениет жағынан ауырлық түгелімен қазақ жігіттерінің өз мойнында.
Біздің мектептерімізге қанша құрал керек, сауатсыздықты жою жолында толып жатқан әдебиет керек. Осының бәрін біз қайдан алмақпыз?
Переводқа сенуге болмайды. Перевод осал жағын көрсетіп отыр. Әсіресе мектептерге қазақ тұрмысынан, қазаққа таныс тұрмыстан жазылған сөздер керек.
Сөздің кестесі, сөйлену ыңғайы бәрі қазақтың миы ұғатындай болсын. Сондықтан бізге өзімізден шыққан жазушыларды іске асырып, қатесі болса түзетіп, соларды баулу, түзетуші марксшыл сыншы болу керек. Жазушыға да, сыншыға да газет бетінде орын берілу керек. Қазақстанда баспасөздің өсуі –жалпы жұрттың өсуге бет қойғандығының белгісі. Биылғы қазақ былтырғы қазақ емес, жылдан-жылға халықтың тілегі зорайып келеді. Сондықтан біздің баспасөздің де міндеті үлкейіп отыр. Жыл сайын бір табалдырық жоғарылаймыз, жоғарылаған сайын біздің міндетіміз артады.
Биыл да былтырғы сынайтын ұранымыз – өмірге, тұрмысқа жанама жүр деген болу керек. Өмірден алыстамай, өмірдің мұң-мұқтажын жазып отырса – баспасөз өз міндетін атқарғаны.
Дайындаған Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
