ЕСЕЮ ЖЫЛДАРЫ

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 1958-1960 жылдардағы өмірі Украинаның Дне­про­дзержинск қаласында өткені белгілі. Қазақстаннан барған 67 бозбала қатарында ол да осындағы металлургтер дайындайтын №8 техникалық училищеде оқыған. Бұл жыл­дар – қандай қиындық болса да қазақ баласы да қарсы тұрып, өзгелерден қал­май шыдайды және оны жеңіп шыға алады деп жас Нұрсұлтанның өзіне өзі на­мыс­ты ерше серт беріп, шыңдалудан өткен жылдары еді. Ол мұнда құрыш бал­қытуды үйреніп қана қойған жоқ, шын мәнінде өзі де құрыштай болып шынықты. Біз оқырмандарымызға Тұңғыш Президентіміздің осы алғашқы ауыр сыннан сүрін­бей өткен жылдарына шолу жасап, құрыштың отаны – Днепродзержинск қа­ла­сы мен ондағы өмір туралы баяндап беру мақсатымен Украинаға сапар шеккен едік. ДНЕПРОДЗЕРЖИНСКІДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДОСТАРЫ Украинаға табанымыз тигеннен-ақ біз ерекше адами жылылыққа тап болдық. Қай жаққа қарасақ та, кездескендерден қандай жөн сұрасақ та адамдардың жылы қарым-қатынас жасап, көмек қолын со­зу­ға дайын тұрған елгезек ілтипатына іш­пей-жемей риза болып, бір жақындықты сезіп тұрдық. Таң алдындағы ұшақпен Киевтің ха­лықаралық “Борисполь” әуежайына түс­кен бізді Қазақстанның Украинадағы ел­шілігінің тапсыруымен келген Женя деген жігіт қарсы алды. Ол да қолдан келген бар­лық жақсылығын жасап, қажетті кө­мектерін көрсетіп жатыр. Ауа райы Аста­наға қарағанда анағұрлым жылы Киев бұл кезде жасыл желекке барынша малынып, жайқалып үлгеріпті. Біз алдымен облыс орталығы – Дне­про­петровскіге ұшатын ұшаққа билет алдық. Днепродзержинск – осы облысқа қарайтын қала. 250 мыңға жуық тұрғыны бар ол біздегі облыс орталықтарының біріндей болғанымен, миллионнан артық халқы бар Днепропетровскіге қарағанда кі­шігірім ғана мекен. Бірақ “құрыштың отаны” деген атағы алысқа кеткен дүние жү­зіне белгілі қала. Днепропетровск әуе­жай­ында бізді Василь Черномор деген украин жігіті өзінің мәшинесімен қарсы алды. Днепропетровск пен Днепродзер­жинск арасы 50 шақырымдай жер. Василь Чер­но­мор бізді С.Наливайка атындағы Ай­мақ­тық басқару институтына алып келді. Қонақүйге апармай бірден осында алып келгендігінің үлкен себебі бар болып шық­ты. Мұнда бізді осы институттың директоры Василий Швец пен Нұрсұлтан Назарбаевтың осында оқығанда күрестен жаттықтырушысы болған Лев Ежевский күтіп отыр екен. Бұл екеуі де Қазақстан десе елеңдесіп қалатын азаматтар болып шық­ты. Василий Швец 1996-2005 жыл­дары Днепродзержинск қаласының бас­шы­сы болған кісі. Нұрсұлтан Әбіш­ұлы­н 2000 жылы Днепродзержинск қа­ла­сының 250 жылдық салтанатына келген сапарында қарсы алып, мәжілістес болған. Сол жолы ол Теміртау мен Днепро­дзер­жинск шаһарларының бауырлас қалалар болуы туралы ұсыныс жасап, оны Қазақ­стан Президенті Н.Назарбаев пен сол сапарда бірге болған Украина Президенті Л.Кучма қолдаған екен. Қазір ол осы қаладағы “Украина – Қазақстан” достық қо­ғамын” басқарады. Ал Л.Ежевский оның орынбасары. Жасы биыл 80-ге то­латын бұл қартың Қазақстан десе ішкен асын жерге қоюға бар. Өзі біздің елде бірнеше рет болып, үлкен құрмет көр­генін аузынан тастамай айтып отырды. Осы екі азамат та Қазақстан мен Украи­на­ның арасындағы достық пен ынты­мақтастықтың дамуына қосқан үлестері үшін екінші дәрежелі “Достық” орденімен наградталыпты. Сөйтіп, біз шүу дегеннен-ақ Днепродзержинск жерінде Қазақ­стан­ның достарымен кездесе кеттік. Лев Рудольфович жас Нұрсұлтанның алғаш күрес залына қалай келгенінен бас­тап, біраз естеліктер айтты. Соның ішінде грек-рим күресінен 67 кг салмақта спорт шебері нормативін орындағанын да құлаққағыс етті. Осы күні кешке біз қалабасының орын­басары Татьяна Завгородняямен де кездесіп, алдағы күндерде болатын кезде­сулер мен көргіміз келетін нысандар бой­ын­ша жоспарлар жасадық. Ертесіне қала бас­шысы Ярослав Корчевскийдің де қабылдауында болып, шаһардың бүгінгі тынысы туралы біршама ақпарат алдық. Біз өз қаламыздың “кадрлардың ұстаха­на­сы” болғанын мақтан тұтамыз. Леонид Брежнев, Владимир Щербицкий, Нұр­сұл­тан Назарбаев сияқты кадрлармен қалай мақтанбассың, деді ол. Оның айтуына қарағанда, кезінде КСРО-ның жылдық жалпы өнімінің 1 пайызын Днепро­дзержинск қаласы беріп тұрған екен. Қалалық мұражайда “Наша дружба вечно” деген арнаулы экспозиция бар екен. Ол Елбасы Н.Назарбаевтың 2000 жылғы сапарына арналып жасалған, содан бері 10 жыл бойы оның экспонаттары Президенттің Украинадағы таныс-біліс­тері тапсырған материалдармен, қазақ­стан­дық тартулармен байи түскен. Онда Н.Назарбаевтың осында оқығандығы, Қа­зақстанның қазіргі жетістіктері жайлы бірқатар материалдар да бар. Нұрсұлтан Әбішұлының досы Николай Литошконың Теміртаудан үйіне жазған хатының түп­нұсқасы да осында тұр. Президентіміздің 1994 жылы Н.Литошкоға қолтаңбасымен сыйға тартқан “Без правых и левых” деген кітабы да қойылыпты. Осы күні біз Днепродзержинск қала­сы­ның техникалық университетінде де болып, оның ректоры Александр Коро­боч­камен мәжілістес болдық. Бұл қала­ның байырғы жоғары оқу орны екен, құрылғанына 85 жыл толыпты. Өзі қа­ладағы мемлекеттік жалғыз жоо. Бүгінгі күні оның 9 факультетінде 8 мыңға жуық студент оқып, 28 түрлі мамандық алатын көрінеді. Мұның да Елбасы Н.Назарбаев­қа қатысты жері бар. 2007 жылдың мамыр айында Қазақ­стан мен Украинаның Білім және ғылым министрліктері арасында ынтымақтастық орнату туралы меморандумға қол қойыл­ған екен. Соны іске асыру үшін Жоғары оқу орындарының Н.Назарбаев атындағы еуразиялық консорциумы құрылыпты. Соның қаладағы орталығы осы уни­вер­ситет. Н.Назарбаевтың атын алған соң біз де белсендірек қызмет істеуге тырысып жатырмыз. Ынтымақтастық бағдарламасы өте кең, соның ішінде студенттер алмасу, ғылыми әріптестіктер де бар, әсіресе, метал­лургия саласында ғылыми атақ қорғау ісі бойынша қазақстандықтар бізбен ынтымақтасуға өте мүдделі. Ал біз қазақстандық студенттердің бізге келіп, білім алғанын қалаймыз, деді ректор. ҚЫРАН ҚАНАТ ҚАҚҚАН ҰЯ Міне, осы қаланың металлургтер дай­ын­дайтын №8 кәсіптік-техникалық учили­ще­сіне алыстағы Қазақстаннан 1958 жылы 67 бозбала Теміртаудағы Қазақстан магниткасы атынан мамандық алуға келе­ді. Олар мұнда қыздыру пештерінің дәне­керлеушілері, құю кранының машинисі және домна пешінің горновойы маман­дық­тарын меңгереді. Солардың ішіндегі ең ауыры 1500 градустық пештің жанында жұ­мыс істейтін горновойлар еді. Жас Нұр­сұлтан өзіне осы ең ауыр мамандықты таңдайды. Оқушылардың толық тізімі В.Базарянинов, Л.Ежевский және В.Жандәулетов жазған “Своими глазами” атты кітапта берілген. Біз оны қайтал­а­май-ақ қоялық. Тағдырдың жазуымен осы училищені бітіргендер арасынан атақты адамдар да молынан шықты. Кәсіптік училищелерге көбінесе жұмысшы кәсібіне маман­дана­тындар ғана баратынын ескерсек, бұл да бір ерекшелік. Аталмыш кітапта “Кон­тин­гент, направлявшийся на берега Днеп­ра, был неодназначным. Тут и скромные ребята из чабанских семей, и те, кто успел отбыть срок в заключении за воровство или хулиганство” деп жазады. Солардың арасында, әрине, Нұрсұлтан Назарбаевтың жұлдызы ерекше жанып, бүгінгі күні ол бүкіл әлем аузына алып, қызығатын Мемлекет басшысы болып отыр. Одан басқа Мақсұт Нәрікбаевтың, Сатыбалды Ибрагимовтің, Мақаш Тәтімовтің, Қабиболла Сарекеновтің және басқалардың да есімдері белгілі, олар да тәуелсіз елімізге ерекше еңбек сіңіріп жүрген азаматтар. Осындай тұлғаларды шығарған бұл оқу орны осал болмағаны ғой деген оймен Днепродзержинскіге табанымыз тиген күннің ертеңіне оны тезірек көруге асықтық. Пелин көшесіндегі үш қабатты ескілеу үйдің басқа ғимараттардан ешқандай ерек­­шелігі жоқ, бірақ сыртқы қабыр­ға­сы­на жасалған қоңыр түсті барельеф бірден көзге түседі. Онда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев мүсінделіп, астына 1958-1960 жылдары осында оқығандығы қазақ-украин тілдерінде жазылған. Осы­ның өзі-ақ алыста жүрген қазақ баласына өзінің үйі алдынан шыққандай әсер қалдырады екен. Нұрсұлтан Назарбаевтың барельеф түріндегі мүсіндік композициясын днепро­дзержинскілік кәсіпкер Олег Мороз өз қаражатына тұрғызыпты. Училищеге кіргеннен-ақ біз алыстағы Днепрдің бойында жатқан шет мем­ле­кет­те емес, өзіміздің облыстардың біріндегі кәсіптік-техникалық оқу орындарында жүр­гендей әсер алдық. Өйткені, есіктен төрге дейін Нұрсұлтан Назарбаевтың осын­да келген сәтінен түсірілген фото­суреттер ілініп қойылған. Бір бөлменің қабырғасында украин тілінде: “Компю­тер­ный клас подарував президент республіки Казахстан Н.Назарбаэв, листопад 2005 р”. деп жазылған. Бұл Елбасының 2005 жыл­ғы сапарында сыйлыққа тартқан ком­пьютерлік сыныбы екен. Тағы бір бөлмеде болашақ Президенттің осы кабинетте оқығаны туралы жазылған, ал екінші қатардағы партасына да осында отырғаны туралы украин тілінде: “За ціэю партою навчався в 1958-1960 роках Нурсултан Назарбаэв” деп жазып қойған. Оқушылар бұл партаға отыруға таласатын көрінеді. Оқу орны музейінің де жартысынан көбін Н.Назарбаевтың осында оқыған жылдары, келген сапары туралы фото-бей­не материалдар, Қазақстанның түрлі белгілері көрсетілген экспонаттар алған. Төмендегі спорт бөлмесінде де Қарағанды облысының әкімі кезінде Нұрлан Нығ­матулин сыйлаған теннис үстелдері тұр. Сөйтіп, қайталап айтайық, бұл оқу ор­нын­да бөтен жерде емес, өзіміздің елі­мізде жүргендей болдық. Украиндардың қонақжайлығында да шек жоқ, біз осы қалада болған төрт күндегі түстігіміз де үнемі осының асханасында берілді. Бірін­ші күні бізден басқа да кәсіптік семинарға жиналған мұғалім-қонақтар болған еді, оларға бізді арнайы таныстырып, Нұрсұл­тан Назарбаевтың оқыған жерін арнайы көруге келген журналист деп ауыздарын толтырып айтты. Барлық ілтипаттан учи­ли­ще басшыларының Нұрсұлтан Назар­баевты “біздің адам” деп мақтан тұтатын­дары сезіліп тұрды. Оқу орны қазір жо­ғары кәсіптік училище деп аталады екен. Бұл атақ жоғары білім бергеніне емес, атының алысқа кетіп, атақты түлегінің арқасында абыройға бөленіп отырғанына берілсе керек... Училищенің директоры Вадим Неклеса Нұрсұлтан Назарбаевты 2000 және 2005 жылы осында қарсы алып, мәжілістес болғанын айта келіп: “Мен Нұрсұлтан Назарбаевты өз ісін мүлтіксіз білетін, алдына қойған мақсаты айқын адам ретінде таныдым. Оңаша қалған әңгі­мелердің бірінде ол өздеріндегі кәсіптік білім беру ісінің қожыраңқырап кеткенін, соны көтеру керектігін айтқан еді. Артынан бізге қазақстандық мамандар келіп, оқу-тәжірибелерімізді зерттеп кетті. Сөйтіп, Нұрсұлтан Әбішұлы сөзін желге шашпайтын, айтқан нәрсесін дереу орын­дататын адам ретінде есте қалды. Тағы бір жағымды жәйт – үшінші қабаттан түсіп келе жатқан Президентті біздің учили­ще­нің оқушылары құрметпен қарсы алған. Сол кезде Нұрсұлтан Әбішұлы күзетші­лердің, хаттамашылардың асықтырғанына қарамай, оқушылармен қатар тұрып суретке түсті. Балалар мәз болып, жүздері шат­танып қалды. Осының өзі Прези­денттің адами жылылығы мол, қарапайым мінезді адам екенін көрсетті. Сонымен бірге, оның кәсіптік училищеде оқығанын жасырмайтындығы, керісінше, онымен мақтанатыны бізге қатты ұнайды. Ал кей­бір түлектеріміз қолы бірдеңеге жетсе өздерінің осында оқығандарын айтқысы келмей, одан “ұялып” жатқанын көріп, налып қаламыз”, – деді. Елбасы Н.Назарбаевтың оқу орнына келген сапарларының бәрінде бұрынғы мұғалимасы Нина Быковская мен оның ка­бинетіне ие болып қалған ізбасар-әріп­тесі Татьяна Атаманюк те қарсы алған екен. Жас Нұрсұлтан отырған парта да осы кабинетте тұр. Біз Татьяна Яков­левна­мен де ұзақ әңгімелесіп, оның Пре­зи­дент Н.Назарбаевпен кездесуден алған әсерлерін білдік. “1994 жылы алғаш рет келетінін естігенде қатты жүрексіндік. Оқу орнымыз ұнамай қала ма, көңілінен шықпай қаламыз ба деген ой бәрімізді де мазалады. Ол кезде облыс басшысы П.Ла­зарен­ко еді, оның әкімшілігінен күн сайын дерлік шапқыншылар келіп, дайындығымызды көріп, жұмысымызды тексеріп, дігерлеп кетеді. Біз сынып бөлмесін жас Нұрсұлтан оқы­ған кезге барынша жақындатып, жа­сандырып қоюға тырыстық. Бұл істерде біз­ге сол кезде оқыған түлектеріміз, ескі мұға­лімдеріміз көп көмек көрсетті. Тіпті қабырғадағы суреттерді де сол кезге үй­лес­тірдік. Сонымен... күткен күн де жетіп, үлкен кісі өзіне еріп жүрген көптеген бас­шы­лармен, журналистермен бірге сыны­бымызға кірді. Сол сәт менің есімде мәңгі қалды. Осы жерде атынан ат үркетін На­зарбаев бір сәт балалық, жастық дәуренін, қимас күндерін есіне алып, жүзі бал-бұл жанған күйі өзінің партасына келіп отыр­ды. Сосын өзін бір сәт оңаша қалдыруды сұрады. Сыныпта менен басқа екі-үш кісі ғана қалдық. Ол алақанымен партасын си­пап, сол бозбала шағындағы атмос­фера­ға енгендей болды. Осы сәтте оның көзі боталап кеткенін анық көрдім. Қолы да дірілдегендей болды. Үлкен адамның бір сәттік қатты толғанысы маған да беріліп, өзімнің де босап кеткенімді сез­дім. Осы бір қылықтардан-ақ оның адами қасиетін, барынша жұмсақ, қарапайым келбетін көрдім. Әрине, сол сәттегі әсерді сөзбен айтып жеткізу қиын. Мен әрқашанда өзімнің оқушыларыма сіз­дердің Мемлекет басшыларыңызды үлгі қылып отырамын. Тіпті президент бол­ма­саң­дар да сендер де түзу жолмен жүру ке­рек екендеріңді ұмытпаңдар, ертең сендер де үл­кен адам болуларың ғажап емес деймін мен. 2000 жылы келгенде Нұрсұлтан Әбіш­ұлының жанында бұрын бірге оқыған бірнеше жолдастары болды. Самайларына ақ кірген, байсалды кісілер өздерінің жас­тық шақтарын еске алып, бұрынғы орын­дарына отырып, өткенді еске алды. Кез­де­су кезінде бір оқушы Нұрсұлтан Әбіш­ұлынан: “Сіздер де көп қыдырушы ма еді­ңіз­дер, араларыңызда тәртіп бұзушылар бол­ды ма?” – дегенде ол өзінің жолдас­тарына қарап, ал енді мен сендердің қы­лықтарыңды айтып берейін деп алды да, олардың түні бойы қыдырып, жатақханаға кіре алмайтынын, ал өзі оларды екінші қабаттан жамылғымен тартып алатынын айтып, бәрімізді күлдірген еді. Мен Нұр­сұл­тан Әбішұлымен тағдырдың кездес­тіргенін әрқашанда мақтан тұтамын, оның маған өз қолымен “бақыт тілеймін” деп жазып берген кітабын үйімдегі ең асыл қазынам деп білемін”, – деді Татьяна Яковлевна. Оқу орнының мұражайын да арман­сыз араладық, онда училищенің тарихы туралы біраз мәліметтер берілгенімен, негізінен, жоғарыда айтқанымыздай, ол Нұрсұлтан Назарбаевқа арналған. Осында училищенің 1925 жылы құрылғаны, түлектер қатарынан 8 адамның Кеңес Ода­ғының Батыры, 4 адамның Социа­лис­тік Еңбек Ері болғаны да көрсетіліпті. Құрметті адамдарға арналған кітапта ең бірінші болып Нұрсұлтан Әбішұлының 1994 жылғы 21 қаңтарда келгенде өз қо­лы­мен жазған қолтаңбасы тұр. Онда: “Бү­гін мен өзімнің бозбала шағыма қайта ора­лып тұрмын. Содан бері 34 жыл өтке­ніне қарамай, бәрі де бүгінгідей есіме келді. ТУ-8 – менің өмірімнің өзегі. Осында оқыған жылдарымды мен ешқашан да ұмытпаймын. Нақ осы жерде менің кейін қол жеткізген табыстарымның негізі қаланды. Барлық мұғалімдерге, шеберіміз Д.По­го­реловқа (жатқан жері жайлы болсын) үлкен алғысымды білдіріп, бас иемін. Барлық днепродзержинскіліктерге берген білімдері, мейірімдері мен ықыластары үшін үлкен рахмет айтамын. Барлы­ғы­ңыз­ға да баянды тұрмыс, сабыр және жарқын бо­лашақ тілеймін. Бұрынғы ортақ Отаны­мыз – КСРО-дағы халықтарымыздың арасында болған ең үлкен құндылығымыз – достығымыздың сақталуын тілеймін”, деп қол қойған екен. Биыл бұл оқу орны өзінің 85 жылдық мерейтойын атап өтпекші, ол датаға да өздерінің түлектері Нұрсұлтан Назар­баев­ты шақырмақ ойлары бар көрінеді. Осында біз жас Нұрсұлтанның бұ­рынғы оқытушысы Нина Быковскаямен де кездесіп, әңгімелестік. Горновойларды халық “отпен алысатын кәсіптің адам­дары” дейді. Мен тәжірибе өткізу үшін оқушыларды зауытқа апарғанымда олар домна пешін “аждаһаның аузы” десетін. Нұрсұлтан осы пештің қасында жұмыс істейтін горновойлықты таңдап алды. Сол кездің өзінде-ақ ол ауырдың үсті, жеңіл­дің астымен жүруді емес, қиыншылықтан қашпайтын қайсар адам болатынын көр­сеткен. Біздің училищеде топтың старос­та­сының рөлі зор. Қазақтарға староста етіп кімді тағайындаймыз дегенде мұға­лім­дердің бәрі де Нұрсұлтанды айтқаны есімде. Сабақты қалай оқығаны туралы айта­тын болсам, Президент болған соң сіз На­зарбаевты мақтай бересіз ғой деген ой тууы мүмкін. Ал мен оны ешқашан артық мақ­таған емеспін, әрқашанда шындықты айтамын. Ол сабақ түсіндіргенде тапжыл­май тыңдап отыратын және сол кезде ор­нынан тұрғызып сұрасаң, өзіңнің айтқан­дарыңды бір сөзін өзгертпестен қайталап айтып беретін. Ол ешқандай көтерме­леу­сіз, шын мәнінде үздік оқушы болды. Өзі­нің өте жауапты, тапсырған нәрсеге ба­рын­ша мұқият болғанын да айтуға тиіс­пін. Мен онымен бір сөйлескенде: “Бізді мұнда ойнау үшін емес, мамандықты мең­геріңдер деп жіберді ғой, ал біз түк білмей барсақ ұят қой”, дегені есімде. Шебері Дмитрий Погорелов та оны мақтап оты­ра­тын, практикаға апарғанда басқалар жылы жерге тығылуды көздеп жүргенде Нұр­сұлтан ғана бәрін көруге, бәрін үйренуге тырысады дейтін ол. Жас Нұрсұлтанның үлкен ұйым­дас­тырушы болғанын да білеміз. Ол ұйым­дастырған концерт, би кештерінде қазақ, украин, орыс, татар және т.б. ұлттардың әндері шырқалатын. Тағы бір эпизод есіме түсіп тұр. Бірде емтихан алып жат­қан­мын, Нұрсұлтан староста ретінде есік алдында бақылап жүрген. Бір оқушы менің қойған бағама келіспей, таласып қалды. “Үшке” наразы болған ол маған біраз өкпесін айтты. Күз кезі еді, емтихан алуды кешкі 6-лар шамасында аяқтап далаға шықсам, әлгі бала маған қарай жүгіріп келеді. Шынымды айтсам, қорқып кеттім. Әйтеуір қолында ештеңе жоқ екен. Алқынып жеткен ол менен кешірім сұрап, өзінің қателескенін айтты. Сөйтсе... мен кеткен соң оған Нұрсұлтан қатты ұрсып, кешірім сұрата жіберіпті. Нұр­сұлтан Әбішұлы бізге келген үш сапарында да мені қарсы алушылар қатарына қосты. Маған естен кетпейтін жақсы естелік-сыйлықтар жасады. Бізді ұмытпай, ардақтап жүргеніне қатты тән­ті­мін. 2008 жылы Қазақстанның Ук­раинадағы жылына келген Қарағанды облы­сының сол кездегі әкімі Н.Нығма­ту­лин де Президенттің атынан құрмет көр­сетті. Осындай шәкіртің болғанына қалай мақтанбассың?! – деді Н.Быковская. “ТИКАЕМ, ТИКАЕМ, ГРАФИТ!” Жас Нұр­сұлтанның кәсіптік-техникалық учи­ли­щеге барғаны несі екен, тіпті роман­ти­ка­лық әсермен барып қалған күннің өзінде артынан металлург болып, ыстығы 1500 градусқа тең пештің жанында тұрмай, басқа салаға ауысып кетуіне болатын еді ғой. Нұрсұлтанмен бірге оқыған Тельман Спаевтың айтуына қарағанда, Днепро­дзер­жинскіге барып мамандық алған сол 67 жастың 18-і ғана Теміртау магнит­ка­сын­да қалыпты (Т.Спаев., “Он в буду­щем”. Шымкент, 2004 г. с.49). Оларды оқытқан пұлымызды ақтайсыңдар деп те ешкім зорламаған. Ендеше, жас Нұр­сұл­танның “отпен арпалысқан” кәсіпті қа­лаған себебі не екен, металлург маман­ды­ғы кәделі жасты не сыйқырымен арбауы мүмкін деген ойлар туушы еді кейде бізде. Осы себепті Елбасының алғаш рет “аждаһаның аузына” жақындаған сәті – Днепро­дзер­жинскінің металлургия зауытын көргіміз келді де тұрды. 20 мың адамға жуық халық еңбек ететін алып кәсіпорын түтіні будақтап, қазаны қайнап, темір жолдары тарсыл­дап... гүрілдеп... дүрілдеп... айқайлап... өзіндік бір әлем болып шалқып жатыр. Бізді зауыттың ішінен шыққан арнайы адам, инженер Татьяна Карпенко мен домна пешінің аға шебері Юрий Коваль­чук бастап жүрді. Училище өзінің аға шебері Сергей Жаданды да қосып берген. Ұзын-ұзын сорайған тұрбалардан тұратын арандардың арасындағы тар жолдармен жүріп келеміз. Сөйлескенде дауысыңды көтеріп сөйлемесең, тынымсыз гүрілден түк естілмейді. Бір биік ғимаратқа кірдік, осының жоғары қабатына дейін көтеріліп, сол жерден құю процесін көрсетеміз десті. Басымызға каска берілгенімен, үстімізге халат берілген жоқ, сондықтан шаң-топы­рақтан көрінбейтін баспалдақтармен ыш­қына басып, көтеріліп келеміз. Жоғары­дағы 7-8 қабаттың бірінде орналасқан басқару пультіне жеттік. Ондағылар шы­ғарылымның (пештің ішінен құйылатын өнім) 40 минөттен кейін ғана дайын болатынын айтты. Тек құю формаларын көрулеріңізге болады десті. Сонымен, Нұрсұлтан Назарбаев өн­діріс­тік тәжірибеден өтті деген 12-ші домна пешінің жанына келдік. Бес горновой, бір газовщик, бір су құюшы және шебер тұрып, пештің ішінен шыққан сұйық шойынды қабыл­дайды. Шойынның температурасы 1500 градусқа жетеді, құрыштікі одан да жоға­ры. Бір уақ шойынның қалай балқып жат­қанын арнаулы көз арқылы қара шы­нымен көрдік. Қып-қызыл, сұйық темір тулап жатыр, ыстықтығы мың градустан артық. Қарап тұрудың өзі қорқынышты. Оны алғаш көрген кейбір балалардың есінен танып құлауы да заңды сияқты. Біз тұрған жердің температурасы да 50-60 градустай, ыстық моншаның ішінде жүргендейсің. Сондықтан әңгімені тезірек аяқтап, сыртқа шығуға асықтық. Биікте, көлденең тартылған шытырманды темір басқышпен келе жатыр едік, күнге жылт-жылт еткен бір қалың қара шаң ұшты. Жанымдағылар “тикаем, тикаем, графит!” десті. Кәдімгі қарындаш жасайтын графит кейде осындай шаң ұшқыны болып шашылады екен. Әрине, тыныс арқылы өкпеге қонса, қара шаңның аман қалдыр­масы белгілі. Біздің жанымыздағылардың асықтыру себебі сол екен. Бірақ бір жолы құтылса да үнемі ұшып тұрған ондай зат өкпеге жетпей қоймайды-ау... Сөйтіп, біз мың градус болып құрыш қайнап жатқан жерде оның жанында тұрып, одан да ыстық намыспен: мен сені қандай болсаң да бағындырамын деп өзіне өзі серт берген қазақтың қайсар азаматы тұрған 12-ші домна пешін де көрдік... ЖАҚСЫҒА ЖАҚЫН КӨП Днепродзержинск металлургия зауы­ты­ның спорт кешені “Дзержинка” деп ата­лады. Оған бізді Лев Ежевский ақса­қалдың өзі бастап апарды. Екі қабатты ғана ескі ғимарат, 60-жылдары қандай болса, қазір де сол қалпында. Қазіргі кез­де­гідей кең тынысты, алып спорт кешені емес, атағы жер жарған зауыттың дүниесі болса да қарапайым ғана халі бар екен. Кейін жанына қосалқы ғимарат салы­нып­ты, “Дзержинкаға” сол арқылы өтесің. Қосалқы ғимараттың фойесінде атақты спортшыларының фотосуреттері ілініп, астына қол жеткізген табыстары жазылып қойыпты. Оның ішінде Нұрсұлтан На­зар­баевтың суреті де тұр, астына: “Горновой доменного цеха ДМК. Призер первенства Украины и области по классической борьбе. Мастер спорта. Тренер Ежевский Л.Р.” деген сөздер жазылған. Жас Нұрсұлтанның жүрген қадамын көзге елестету мақсатымен екі қабатты спорт­залдың ішіне ендік. Алдымен шеші­нетін бөлмеден өттік, одан әрі жаттығу залдары басталды. Күрес залы екінші қабатқа орналасқан, ол үлкен залдың жартысын ғана алып тұр. Ар жағында ауыр атлетшілер жаттығатын көрінеді. Ал кіреберістің оң жағында гимнасшылар айналысады екен. Біз жоғарыда Николай Литошконың үйі қаланың Романково селосы болған тұсында екенін айтқан едік. Қазір қала­ның осы кентін де сол селоның атымен атайды екен. Мікола Литошкомен дос бол­ған бала Нұрсұлтан оның осы аудан­дағы үйіне жиі барып тұрғанын, оның Ольга деген апасын ұнатып та қалғанын, ал анасы Екатерина Карповна Нұрсұл­тан­ды екінші ұлындай көріп кеткенін Нұрекең өзінің “Без правых и левых” кітабында, В.Базарянинов пен Н.Цыганок “Предсказание” атты жинақтарында, біз “Президенттің досы” атты “Егеменге” шыққан мақаламызда ( 26.09.2007 жыл.) толық жазғанбыз. Енді Днепрдзержинск қаласына дәм тартып келіп қалған соң, жас Нұрсұлтанның барып тұрған үйін көргіміз келді. Сонымен бірге, қазақ баласын өз баласындай бауырына басқан Екатерина әжейдің басына барып, зира­тына мінәжат етуді өзімізге міндет көрдік. Осы уақытқа дейін бізді Днепрод­зер­жинскіде алып жүрген Василь Черномор да, Лев Ежевский де бұл жақтарды аса білмейтін болып шықты. Ал Литошконың өзі қазір Қазақстанда тұратынын біз жо­ға­рыда аталған мақаламызда айтқанбыз. Днепродзержинскіге жүрер кезде біз оны­мен кездесіп, баласы Сашконың мекен-жайы мен телефон нөмірін алған едік. Енді сол жігітті іздеуге тура келді. Бізге кездескен барлық украиндықтар сияқты бұл жігіт те үлкен ілтипат көрсе­тіп, барлық көмекке дайын екенін біл­дір­ді. Сөйтіп, біз Днепродзержинскіде көргі­міз келген кейбір жерлерді осы жігітпен бірге араладық. Біз Осипенко көшесінен қиыстау кететін бұрылыстың түкпірінде орналас­қан, қазақ баласына жылы мекен болған үйдің өзін көрдік. Николай Литошко оның 64 шаршы метр екенін айтқан еді, айтса айтқандай, шағын ғана үй болып шықты. Қазір онда ешкім тұрмайтын­дық­тан, бұзылып жатыр екен, бірақ қаңқасы әлі тұр. Айнала жап-жасыл, көк шалғын. Осы үйден әрі тұрғын үйлер мүлде жоқ. Осы жерде біз Литошконың Назарбаевты көрген көршілерімен, таныстары­мен әңгімелестік. Соның ішінде Влади­мир Решетняк, Иван Стрижигус Нұрсұлтан Әбішұлы туралы ыстық ілтипатқа толы лебіздерін білдірді. И.Стрижигус мына фотографияны  бірге қыдырып жүргенде Нұр­сұлтан түсіріп еді, деп бір фотосуретті де көрсетті (біз оны қалап алдық – Ж.С.). Осыдан әрі біз Екатерина Литошконың басына бару үшін, “55-ші блокқа” тарттық. Сашко әкесі мен шешесі ажырасып кеткен соң анасының қолында болып, бұл зиратқа көп келмеген сияқты, әжесінің басын быжынаған қабірлер арасынан зорға таптық. Екатерина Карповна 1902 жылы туып, бұл жалғанда 63 жыл өмір сүріп, 1965 жылы дүниеден көшкен екен. Біз оның рухына бас иіп, басына гүл шоқтарын қойдық... Осыдан әрі Н.Назарбаевпен тура қатыстығы болмаса да сол жылдары учи­лищеде қатар оқыған Анатолий Литвин, Иван Романенко деген кісілермен де сөйлесіп, сол жылдардағы ахуалдарды, қазақ балаларына деген көзқарастарды сұрадық. Анатолий Петровичтің өзі осы жердегі қалалық радионы басқарады екен, оның бір қызметкері бізден сапары­мыз­дың мақсаты жөнінде сұхбат алып, сол күні радиодан берді. Иван Романенко да Нұрсұлтан Назарбаев оқыған жылдары училищеде білім алыпты. Кейін сол училищенің директоры да болған. “Сен, Нұрсұлтан, Министрлер Кеңе­сі­нің төрағасы боласың”, деп сәуегейлік айтатын Дмитрий Погорелов деген қазақ балалары тобының шебері бар емес пе еді, біз соның басына да барып, жақсы сөз айтқанда періште “әумин” деген киелі адамның рухына бас игіміз келген. Бірақ ол кісі мұнда емес, Днепропетровскіде жер­ленген екен. Жалғыз қызы Ольга сонда тұрады, Дмитрий Изотович соның қолында қайтыс болған, десті білетіндер. “Язык до Киева доведет” деген сөз бар орыстарда, ал біз Киевтің түбінде тұрып, Ольга Дмитриевнаны таба алмай­мыз ба, оны да тауып, әңгімелестік. Бұл бір өте қарапайым, білімді, сонымен бірге, жан-дүниесі таза кісі екен. Ол өзінің білетіндерінің бәрін бізге егжей-тегжей айтып берді. Папамды үйде сирек көретінбіз, ол үне­мі жұмыста болатын. Тіпті үйге келсе де тобыңда анау болды, мынау болып жа­тыр деп оған телефон шалып, маза бер­мей­тін. Еңбекке әбден берілген, өзінің міндетінен басқаны білмейтін адам еді ол. Бірақ кейде әңгіме айтып, тобындағы ба­ла­лардың қызық қылықтарын да жеткізіп қоятын. Соның ішінде Нұрсұлтанның есімін ауызға жиі алатын еді. Тіпті тобыңа анау-мынау керек болып қалды деп телефон соғылып жатқанда да “Нұрсұлтан бар емес пе” немесе “Нұрсұлтаннан сұ­раң­дар” деген сөздерін жиі естіп қала­тын­мын. Әкем олардың шебері ғана емес, әкесі мен шешесіндей қамқорлық жасаған адам. Оның сол еңбегін жоғары бағалап, күні бүгінге дейін аузынан тастамай айтып жүретін Нұрсұлтан Әбішұлына өте ризамын. Өзім әке-шешенің жалғыз баласымын. Әкей 1913 жылы туған, 1985 жылы 72 жасында менің қолымда қайтыс болды. Шешем өте аурушаң адам болды, ол фин соғысына қатысып, жарақат алған адам еді. Өзім тұрмысқа шықпай, әке-шешеме қарайлап қалдым. Күндіз жұмыс істеп, кешке металлургиялық институтты оқып бітірдім. Кейін өзімнің саламда қыз­мет істеп, металлург ретінде уақытынан бұрынырақ зейнетке шықтым. 1994 жылы Нұрсұлтан Назарбаев келгенде қарсы алушылардың ішіне мені де қосты. Сол жолы әкемнің зиратын із­детіп­ті, егер Днепродзержинскіде болса, Нұрсұлтан Әбішұлы оның басына бар­мақшы екен. Бірақ Днепропетровскіде бол­ған соң, реті келмеген сияқты. Мені Днепропетровскіден облыс басшылары тауып алып, кездесуге апарды. Өте қатты толқыдым, меніңше, Нұрсұлтан Әбішұлы да толқып отырған сияқты көрінді. Мені таныстырғанда: “Ә, Дмитрий Изотовичтің бізден жасырып жүрген қызы сен екенсің ғой”, деп күлдірді. Сол сөзден мен өзімнің ағаммен кездесіп отырғандай әсер алдым. Күні бүгінге дейін өзімді солай сезінемін, алыстағы Қазақстанда аты әлемге әйгілі алып ағам бар сияқты көрінеді де тұрады. Нұрсұлтан Әбіш­ұлы кетерде маған әкемнің басын көтер­туге материалдық көмек берді, со­ны­мен бірге, естелік сыйлықтар тапсырды. Жақсыбай САМРАТ. АСТАНА – КИЕВ – ДНЕПРОДЗЕРЖИНCК – АСТАНА.